| Jaar van ontstaan: | 16/17e eeuw |
| Herkomst: | Mogelijk de Eifel |
| Afmetingen: | 70 x .. cm |
| Eigenaar: | Particulier bezit, Nijbroek |
| Inventarisnummer: | - |
| Jaar van aanwinst | - |
| Vroegst bekende verblijfplaats: | Nijbroek |
| Opmerkingen: | - |
Beschrijving
De plaat toont het wapen van Philips II en is afkomstig uit het oude cafe De Kikkert, vroeger 't Swarte Peert te Nijbroek (Gelderland) [1].
Het schild is in rolwerk uitgevoerd en bestaat uit vier delen. Het eerste en tweede kwartier zijn het wapen van Spanje, het derde en vierde kwartier het wapen van Oostenrijk-Bourgondie.
Het eerste kwartier is opnieuw gevierendeeld: het verenigde wapen van Castilië (1 en 4) en Leon (2 en 3), respectievelijk de toren en de leeuw. Het tweede kwartier is het gecombineerde wapen van Aragon (het hek) en Sicilië/Napels. Opvallend is dat in de eerste twee kwartieren het wapen van Granada ontbreekt.
Het derde kwartier bestaat uit de wapens van Oostenrijk en Oud-Bourgondië. De wapens van Brabant en Nieuw-Bourgondië zijn in het vierde kwartier weergegeven. Over het derde en vierde kwartier is een wapenschild afgebeeld met de wapens van Tirol en Vlaanderen.
Het gehele schild is gedekt met een kroon en omgeven met de keten die hoort bij de Orde van het Gulden Vlies (Philips de Goede, 1429). Het schild wordt aan de beide zijkanten gehouden door twee naakte mannenfiguren op een sokkel.
Achter dit geheel is het zogenaamde 'knoestig kruis' van het voormalig Hertogdom Bourgondie geplaatst.
Links en rechts boven de schildhouders bevinden zich nog de vuursteen en de vuurslag waaruit de schakels van de ordeketen zijn samengesteld. Het jaartal is 1570.
Aan de zijkanten is de plaat afgewerkt met twee identieke 16e eeuwse gotische randversieringen. Tussen het middentafereel en de randversieringen zijn nog stroken aangebracht, zogenaamde 'zandlinealen'. Die zijn gebruikt om de plaat de gewenste breedte te geven. Aan de onderkant is de plaat in de latere tijd vermoedelijk over de gehele breedte ingekort. Beschadigingen middenonder, door het inbranden van het open haardvuur, zijn in 1991 weggewerkt met een versiering in blik. Onder de versiering bevinden zich twee initialen: links een G, rechts onleesbaar.
Achtergrond
De plaat als geheel is heel bijzonder en voor deze streek zeer ongebruikelijk. Hij geeft overigens een goed beeld hoe haardplaten werden gemaakt.
Allereerst werden houten modellen gesneden naar het voorbeeld van gravures uit die tijd. Kunstenaars en handwerkslieden raadpleegden daartoe veelvuldig modellenboeken, zoals bijvoorbeeld Ripa's Iconologia, en prentbijbels. Van het houten model werd daarna een afdruk gemaakt in een zandbed. Tenslotte werd de haardplaat gegoten. Werden later nieuwe platen gemaakt, dan werd veelal teruggegrepen op de bestaande verzameling houten modellen. Daarbij werd dan overigens nauwelijks gelet op de stijl van dat moment. Eventueel werd gebruik gemaakt van de al genoemde zandlinealen om de gewenste afmetingen te krijgen.
Soms werden delen van bestaande modellen met elkaar gecombineerd. Daardoor komt het voor dat bijvoorbeeld de afbeelding en het onderschrift van haardplaten beslist niet bij elkaar passen. Tenslotte wisselden met het gieterijpersoneel ook de modellen dikwijls van eigenaar en was het nasnijden van andermans modellen in de mode. Als gevolg van dit alles, kloppen afbeeldingen, stijlen en dateringen op haardplaten lang niet altijd met elkaar. En daarmee is de precieze datering en de plaats van herkomst van de platen slechts bij uitzondering na te gaan.
In dit geval passen de verschillende delen van de plaat goed bij elkaar. Ook is het jaartal in overeenstemming met het Spaanse wapen van dat moment. Na 1580 zou het wapen er anders hebben uitgezien. Tenslotte lijkt het gebruik van zandlinealen erop te duiden dat de plaat op bestelling is gemaakt, en dus als origineel moet worden beschouwd. In dat geval is het meest vermoedelijke gebied van herkomst de Duitse Eifel. Nader onderzoek zou moeten uitwijzen of hier misschien toch nog sprake is van een kopie uit de latere tijd. Want er blijft toch nog het meest bijzondere in dit geval: hoe komt een dergelijke plaat in Nijbroek ?
Referenties
[1] Hans Hermsen, Drie eeuwen herinnering aan oude herberg, Deventer Dagblad