| Jaar van ontstaan: | 1700 |
| Herkomst: | Siegerland |
| Afmetingen: | 56 x 80,5 cm |
| Eigenaar: | Haardplatenmuseum, Klarenbeek |
| Inventarisnummer: | HPL-1 |
| Jaar van aanwinst | 1980 |
| Vroegst bekende verblijfplaats: | Hekkenkamp, Duur, Olst |
| Opmerkingen: | - |
| Andere bekende exemplaren: | Catharina Gasthuis, Gouda |
Prudentia
1590 - 1600
Jacob Matham
Bartsch 268
Het middentafereel laat Prudentia zien, een van de vier kardinale deugden. Het dubbele aangezicht en de twee in elkaar gestrengelde slangen zijn de wat minder gebruikelijke attributen.
Boven haar hoofd is een kroon afgebeeld. Dat symboliseert dat zij als kardinale deugd een kroon of krans van natuurlijke deugden in haar hofstoet meevoert. Aan haar voeten bevinden zich een levensboom en de letters GK.
De randlijst van de plaat bestaat uit putti en stijlfiguren. Aan de onderzijde van de lijst is een cartouche aangebracht met het jaartal 1700.
Aan de bovenkant is de plaat afgewerkt met een kroonlijst met daarin putti en een ongebruikelijke afbeelding van twee vogels. Door de kroonlijst krijgt de plaat als geheel een on-Hollandse vorm.
De afbeelding is gemaakt naar een gravure van Jacob Matham (1571-1631) te Haarlem (Bartsch 268).
De plaat kwam in 1942 bij verbouwing van de Hekkenkamp te Duur, Olst (1860) uit de schouw tevoorschijn. De schouw was zeker sinds 1915 niet meer in gebruik. Hij was met een andere plaat afgesloten. De kachel stond er voor.
Een vergelijkbaar exemplaar bevindt zich in het Catharina Gasthuis te Gouda.
Achtergrond
Prudentia staat voor verstandigheid (Klugheit), praktische levenswijsheid, zedelijk beleid en voorzichtigheid. Ze is een van de vier kardinale deugden in het katholieke geloof. Naast Justitia, Temperantia en Fortitudo.
Deugden worden in de kunst vaak afgebeeld als vrouwelijke personen met een of meer attributen. Bekend is de personificatie van Justitia, de Rechtvaardigheid, Ze wordt afgebeeld met een blinddoek, een weegschaal en een zwaard. Ze zal ‘zonder aanzien des persoons’ te werk gaan. Ieder krijgt een rechtmatig deel En ieder die onrecht is aangedaan zal alsnog gerechtvaardigd worden.
Attributen
Prudentia wordt doorgaans met een aantal attributen afgebeeld.
De slang verwijst naar Mattheus 10:16 ‘.... weest dan voorzichtig (klug) als (de) slang(en)’. Soms worden twee in elkaar gestrengelde slangen afgebeeld die zij van elkaar scheidt, zoals ‘de logica een drogreden ontrafelt’.
De spiegel geeft een getrouwe weergave en is het zinnebeeld van wijs inzicht en van de waarheid. Verder verwijst de spiegel naar de zelfkennis die onverbrekelijk met voorzichtigheid is verbonden.
De passer is een teken van de volmaaktheid, van de eenheid en de juistheid. De Verstandigheid is de ‘maat’ voor alle andere Deugden.
Tenslotte wordt ze afgebeeld met een dubbel aangezicht. Aan de voorkant het gezicht van een vrouw die in de toekomst kijkt. Het mannengezicht aan de achterkant wijst naar het verleden.
Prudentia
1585-1588
H. Goltzius
Cabinet des dessins,
Louvre, Parijs
De haardplaat van Prudentia is gemaakt naar een gravure van Jacob Matham.
Jacob Matham werd 15 oktober 1571 geboren als zoon van een zekere Adriaen en Margaretha Jansdochter. Na de dood van haar man trouwde zijn moeder in 1579 met Hendrick Goltzius, een van de grootste graveurs uit de Noordelijke Nederlanden. Jacob Matham werd de leerling, mede-werker en navolger van zijn stiefvader.
Matham graveerde drie series van zeven deugden: de drie goddelijke deugden Geloof, Hoop en Liefde, en de vier kardinale deugden: Justitia, Prudentia, Fortitudo en Temperantia. Hij maakte de gravures naar ontwerpen van Goltzius.
De derde serie dateert uit de periode 1590 - 1600. De reeks toont de figuren in volle lengte, staande in fantasierijke landschappen. Nummer 5 in de serie, diende als voorbeeld voor de haardplaat.
Mathams Prudentia (Bartsch 268) toont de kardinale deugd van de Voorzichtigheid, naar rechts gewend, met in haar rechterhand twee in elkaar gestrengelde slangen. Verder is ze te herkennen aan de twee aangezichten. Op de achtergrond bevindt zich een haven, gelegen aan een baai [2].
Mathams gravure is gemaakt naar een idee van Goltzius. De originele schets van Goltzius, uit de periode 1585-1588, bevindt zich in het Louvre te Parijs. Twee andere, vergelijkbare tekeningen - mogelijk kopieën van de Parijse tekening - zijn in Gent (Delacre verzameling) en in Budapest [3].
Referenties
[1] Prof. Dr. A.J. de Groot, Prudentes sicut serpentes, enige 'serpentinen' rond de toelating van de vrouw tot het ambt, Katholieke Universiteit Nijmegen, 1985
[2] Walter L. Strauss, The Illustrated Bartsch, 4 Formerly volume 3 (Part 2), New York, 1980
[3] E.K.J. Reznicek, Die Zeignungen von Hendrick Goltzius, Haentjens Dekker & Gumbert, Utrecht, 1961
[4] M.H. Brascamp, Een bijzondere haardplaat uit Olst, Tijdschrift 't Olster Erfgoed, nummer 14, 1995